Në të gjithë Ballkanin, shumë familje rome jetojnë në hijen e deponive, të rrethuar nga mbeturinat që shumica e Evropës preferon të mos i shohë. Ajo që mund të duket si rastësi në hartë, në të vërtetë është produkt i racizmit mjedisor të thellë dhe dekadave të neglizhencës. Për mijëra romë, ndotja plastike nuk është një çështje abstrakte mjedisore; është ajri që thithin, toka ku shkelin dhe uji që pinë.

Kjo krizë ekspozon sesi padrejtësia mjedisore dhe pabarazia sociale përplasen. Romët, minoriteti më i madh etnik i Evropës, me rreth 10 deri në 12 milionë njerëz, shpesh detyrohen të jetojnë në zona që të tjerët i kanë braktisur ose i kanë quajtur të padëshirueshme. Këto komunitete, që tashmë luftojnë me varfërinë dhe përjashtimin, tani po mbajnë barrën më të rëndë të problemit të mbeturinave plastike të Evropës (Tsiakalos, G. 2025).

Ndarja Hapësinore

Në të gjithë Ballkanin, është e zakonshme të gjesh vendbanime rome të ndërtuara vetëm disa hapa të shkurtër nga deponitë e shpërndara. Ky nuk është një aksidentale. Studimet tregojnë se komunitetet rome shtypen qëllimisht në këto zona të rrezikshme përmes asaj që studiuesit e quajnë "zgjedhje politike të racizuara", vendime që në heshtje përcaktojnë se ku shkon ndotja dhe kush duhet të jetojë me të (Tsiakalos, G. 2025).

Këto lagje janë quajtur nga aktivistët si vende ku dëmtimi mjedisor dhe njerëzor pranohet si kosto e progresit. Politikat që i mbajnë romët në këto zona shpesh maskohen si planifikim urban apo mbrojtje mjedisore. Qeveritë justifikojnë dëbimet me forcë nën pretekstin e "pastrimit" të vendbanimeve të paligjshme, megjithatë rrallë ofrojnë strehim të sigurt dhe adekuat diku tjetër (Dunajeva, J. 2025). Rezultati është një cikël zhvendosjeje dhe ekspozimi, ku familjet lëvizen nga një vend i rrezikshëm në tjetrin, duke mos i shpëtuar kurrë ndotjes që përcakton mjedisin e tyre.

Ndikimet Shëndetësore dhe Rreziqet në Punë

Për shumë familje rome, mbledhja dhe renditja e mbeturinave nuk është vetëm një mënyrë jetese, është një mjet mbijetese. Burra, gra, madje edhe fëmijë kalojnë orë të gjata duke kërkuar nëpër grumbuj plastikash të hedhura, duke renditur ato që mund të shiten ose riciklohen. Por kjo punë vjen me rreziqe të mëdha. Pa doreza, maska, apo ndonjë formë mbrojtjeje, këta riciklues informalë trajtojnë materiale të kontaminuara me kimikate, mbetje industriale dhe mbeturina të mprehta (Dunajeva, J., & Kostka, J. 2022). Studiuesit që kanë kaluar kohë në vendbanimet rome rreth Beogradit përshkruajnë një formë vuajtjeje të qetë dhe të vazhdueshme, atë që sociologia Dunajeva e quan "dhunë e ngadaltë". Me kalimin e kohës, ky ekspozim i përditshëm ndaj toksinave çon në sëmundje të frymëmarrjes, sëmundje të lëkurës dhe lodhje kronike. Megjithatë, për shkak se puna e tyre është informale dhe e panjohur, komuniteti romë shpesh nuk kanë qasje në kujdes shëndetësor ose mbrojtje sociale.

Përveç punës në vetvete, komuniteti përballet me shtëpi të rënuara, ujë të papijshëm dhe higjienë të pamjaftueshme. Shumë prej tyre nuk kanë status ligjor, gjë që do të thotë se banorët nuk mund të kenë qasje në shërbimet komunale të grumbullimit të mbeturinave apo në sistemet e ujit të pastër. Të njëjtat politika që i vendosin ata pranë ndotjes, gjithashtu u mohojnë atyre mjetet për t'u mbrojtur nga ajo (Škokić, T. 2025).

Përfundim

Ajo që po u ndodh romëve në Ballkan nuk është vetëm një çështje mjedisore, është një krizë e të drejtave të njeriut. Ajo zbulon sesi sistemet e pabarazisë janë ndërtuar drejtpërdrejt në sistemin tonë, ku komunitete të tëra trajtohen si të zëvendësueshme për hir të lehtësisë ekonomike. Zgjidhja e këtij problemi kërkon më shumë se bamirësi apo ndihmë afatshkurtër. Ajo kërkon një qasje të bazuar në të drejta që i njeh romët si qytetarë të barabartë që kanë të drejtë për ajër të pastër, strehim të sigurt dhe një mjedis të shëndetshëm. Qeveritë, OJQ-të dhe komuniteti ndërkombëtar duhet të punojnë së bashku për të çmontuar strukturat që e kanë bërë racizmin mjedisor kaq të qëndrueshëm.

Kriza e mbeturinave plastike është një pasqyrë që reflekton dështimet më të gjera të Evropës. Ajo na kujton se qëndrueshmëria mjedisore nuk mund të ekzistojë pa drejtësi sociale. Derisa komunitetet rome të përfshihen në vendimmarrje dhe të mbrohen nga dëmtimi mjedisor, tranzicioni i gjelbër i Evropës do të mbetet i paplotë dhe i padrejtë.